Jest wiele definicji i mitów na temat hipnozy, zarówno wśród ludzi, jak i samych hipnotyzerów czy hipnoterapeutów. Jak to w życiu bywa, najwięcej błędnych definicji znajdziemy wśród ludzi, którzy nigdy bezpośrednio z hipnozy nie skorzystali. Żeby było śmieszniej, najczęściej te same osoby każdego dnia pozwalają na bycie nieświadomie hipnotyzowanymi chociażby przez telewizję, radio, internet i nawet nie zdają sobie z tego sprawy. Trochę więcej o tym napisałem w artykule „Czy hipnoza jest niebezpieczna?”. Tutaj chciałbym poruszyć temat: budowa umysłu w kontekście hipnozy, ponieważ aby trochę bardziej zrozumieć hipnozę musimy zacząć od umysłu.
Budowa umysłu
Umysł można podzielić na trzy części pełniące różne funkcje.
- Świadomość, to część, gdzie jesteś tu i teraz – działasz, myślisz, komunikujesz się. Jest to podstawowy i fundamentalny stan psychiczny, w którym zdajesz sobie sprawę ze zjawisk wewnętrznych, takich jak własne procesy myślowe oraz ze zjawisk zewnętrznych i jesteś w stanie na nie reagować somatycznie lub autonomicznie.
- Głębiej jest podświadomość, czyli taki bardzo zaawansowany komputer, którego zadaniem jest uczynienie Ciebie taką osobą, jaką siebie postrzegasz, a w konsekwencji jesteś. Jeśli na przykład żyjesz w głębokim przekonaniu, że jesteś stara, to adekwatne myśli pojawią się w Twojej głowie tuż po przebudzeniu, w lustrze będziesz widziała starą siebie, a Twoje ciało będzie się do tego dopasowywać. Jeśli natomiast postrzegasz siebie, jako osobę witalną, energiczną, taką fit, to znacznie żwawiej będziesz wstawać z łóżka, a w Twojej głowie będą myśli o porannym rozruchu i zdrowym śniadaniu. Istotną kwestią tutaj jest to, że myśli na temat nas samych, które dochodzą do głosu są determinowane przez głęboko zakorzenione i nieuświadomione często przekonania oparte na doświadczeniach i emocjach z nimi związanych. Przekonania te pozostają żywe (choć czasem tymczasowo uśpione) nawet przez lata od momentu ich „narodzin” w naszym umyśle np. mała dziewczynka słyszy wielokrotnie od swojej mamy, że razem z 40-tymi urodzinami kobieta żegna się z pięknem albo, że po ciąży życie kobiety atrakcyjnej się kończy. W tych przykładach następstwa przekonań mają wydźwięk nie tylko psychiczny, ale także biologiczny i behawioralny. W pierwszym przykładzie uśpione przekonania będą się stopniowo budziły i uaktywniały im bardziej dziewczynka będzie się zbliżała do swoich 40-stych urodzin.
Podświadomość to część ludzkiej psychiki, w której zgromadzone są treści nieuświadamiane w danej chwili. Jest to swoisty magazyn, w którym zgromadzone są rozmaite doświadczenia, emocje, wspomnienia. Jednocześnie jest to swego rodzaju programator Twoich reakcji, wyborów i działań, determinując w dużym stopniu nawet te decyzje, które wydają się w pełni świadome, bo przeanalizowane wielokrotnie. - Jeszcze głębiej jest nieświadomość. Nieświadomość skupia wyobrażenia, które są nieakceptowane przez umysł świadomy i między innymi z tego względu są wypierane i niedopuszczane w normalnym stanie czuwania do świadomości. Treści te pomimo tego, że są wyparte, charakteryzuje bardzo duża dynamika popychająca do ich zintegrowania, dzięki czemu stale próbują przedostać się do świadomości. Efektem tego mogą być, np. marzenia senne (o charakterze fantazji erotycznych lub koszmarów), objawy nerwicowe, przejęzyczenia, czynności pomyłkowe, a nawet wypadki.
Różnica między nieświadomością a podświadomością jest przede wszystkim taka, że w nieświadomości są treści wyparte. W podświadomości natomiast są treści nie będące obecnie w polu świadomości, często stłumione, lecz mogą być łatwo aktywizowane i przywrócone do świadomości.
Składowe i funkcje umysłu świadomego
Ludzie myślą, że idą przez życie świadomie, a tak naprawdę większość rzeczy, jakie wykonujemy, to wykonujemy nieświadomie. W obszarze umysłu świadomego możemy wyróżnić następujące funkcje oraz zdolności:
- analitycznego myślenia i planowania – do analizowania, rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji;
- pamięci podręcznej (roboczej), byśmy mogli normalnie funkcjonować i przywoływać na bieżąco potrzebne nam informacje;
- umysłu racjonalizującego, dostarczającego świadomych, często fałszywych powodów, dlaczego robimy to, co robimy, wyróżniając jego dwie antagonistyczne części: akceptującą i odrzucającą;
- siłę woli, która jest dla umysłu tym, czym adrenalina i glikogen dla ciała – pomaga podjąć działanie i wytrwać w nim, ale zwykle na bardzo krótko.
Składowe i funkcje umysłu podświadomego
- Pamięć permanentna, którą możesz sobie wyobrazić, jako zaawansowaną kamerę, która nagrywa wszystko – obraz, dźwięk, smak, zapach, odczucie temperatury, emocje… Nagrywa w sposób ciągły, począwszy od Twojego życia płodowego aż do śmierci. Nagrywa i przechowuje. Do pamięci permanentnej możemy mieć dostęp np. poprzez regresję hipnotyczną.
- Emocje, które pokazują wyższość umysłu podświadomego nad umysłem świadomym. W życiu wielokrotnie robimy rzeczy pod wpływem emocji, a dopiero kiedy te emocje opadną, to jesteśmy w stanie świadomie zastanowić się, dlaczego tak się zachowaliśmy. Często z poziomu umysłu świadomego zachowalibyśmy się zupełnie inaczej, niestety w większości przypadków to umysł podświadomy rządzi.
- Nawyki, czyli wszystkie czynności, które wykonujemy automatycznie.
- Funkcja zwana „leniem”, która dba o to, by podświadomość pozostała taka, jaka jest. Dba o to, by nie wprowadzać w podświadomości zmian, czyli by odciągać uwagę od pomysłu zmiany nawyków czy przekonań.
- Najważniejszą funkcją podświadomości jest program przetrwania, który chroni przed zagrożeniami realnymi (fizycznymi) – instynkt samozachowawczy, jak i emocjonalnymi – irracjonalny program chroniący przed bólem emocjonalnym wynikającym z wypartych przeżyć traumatyzujących. W przypadku zagrożeń fizycznych funkcja ta sprawia, że reagujemy zanim zdążymy pomyśleć. Jeśli chodzi o zagrożenia emocjonalne, to mobilizuje wszystkie niezbędne w danej chwili mechanizmy obronne, by chronić przed ponownym doświadczeniem bólu emocjonalnego, którego wcześniej doświadczono, utrzymując poczucie bezpieczeństwa, które może być zagrożone z powodu bólu emocjonalnego.
Kiedy funkcja samoprzetrwania uruchamia mechanizmy obronne w oparciu, o które działa, potrafi zmienić postrzeganie całej rzeczywistości danej osoby, sterować jej ciałem (nawet wywoływać znieczulenie bólu, zaniki pamięci, halucynacje), jej wyborami tak, by ta osoba korzystała z „bezpiecznego” rozwiązania i kierunku ochrony, jaki wytyczyła jej podświadomość. Niezależnie od tego, czy realnie kierunek ten jest bezpieczny, zdrowy i faktycznie wspierający dla tej osoby.
W praktyce statystyczny „Kowalski” wybiera po prostu to, co znane, unikając tych wyborów, które popychają do „wyjechania” z mentalnych, emocjonalnych i behawioralnych „kolein”, czyli z tego, co nazywamy strefą komfortu. Wyjście poza to, co znane może wywoływać lęk – nie w oparciu o przyszłość, ale w oparciu o przeszłe doświadczenia, które nieświadomie są projektowane na przyszłe potencjalne wydarzenia jako poczucie zagrożenia i różnego rodzaju lęki. - Funkcja krytyczna racjonalnego umysłu (świadomego), jest ”zatrudniona” przez podświadomość jako specyficzny „ochroniarz”, którego zadaniem jest chronić status quo naszego umysłu, a co za tym idzie – nie wpuszczać sugestii zagrażających samoprzetrwaniu w rozumieniu podświadomości. Nie wpuszczać także sugestii, które wymagałyby od podświadomości wytężonej pracy oraz zmiany wielu nawyków i przekonań. Kiedy bardzo chcemy zmienić pewne nawyki w naszym życiu, a nasza podświadomość uznaje te nawyki za część swojego programu ochrony, to funkcja krytyczna świadomego umysłu nie przepuści naszych nowych sugestii zmiany. Kiedy funkcja krytyczna racjonalnego umysłu odrzuca jakąś sugestię, pozostaje nam posiłkowanie się siłą woli, co jest jakby ciągłą walką z samą sobą/samym sobą.
Przykład:
Kobieta lat 35 jest otyła i chciałaby schudnąć. Kiedy miała 18 lat, będąc atrakcyjną młodą kobietą, zostaje brutalnie zgwałcona. Po tym doświadczeniu jej umysł tworzy mechanizm obronny w oparciu o lęk przed ponownym gwałtem, a który manifestuje się jako nadwaga, a następnie otyłość, bo w jej poczuciu kobiety otyłe są mniej narażone na gwałt. W ten zatem sposób nieświadomie próbuje siebie chronić, jednak na poziomie świadomym chciałaby być szczupła, bo czułaby się atrakcyjniejsza. Kiedy podejmuje postanowienie „Schudnij!”, tworzy się wewnętrzny konflikt między programem przetrwania, a świadomą decyzją o byciu atrakcyjną.
Czym zatem jest hipnoza?
Hipnoza jest ominięciem funkcji krytycznej świadomego umysłu i ustabilizowaniem selektywnego myślenia (Dave Elman). Jednak to nie oznacza, że jesteś skazana/y na łaskę i niełaskę hipnotyzera czy hipnoterapeuty. Kiedy Twój wewnętrzny ochroniarz zostaje chwilowo zwolniony z warty, czyli funkcja krytyczna racjonalnego umysłu, to na straży Twojej podświadomości stajesz Ty sama / Ty sam, poprzez swoją UWAGĘ, która jest „okiem” Twojego wewnętrznego obserwatora, Twojej uważności. Wtedy to Ty decydujesz, czy wpuszczasz daną sugestię do swojej podświadomości, czy nie. Robisz to w zależności od swojej mentalnej postawy wobec każdej sugestii.
Mentalne postawy wobec sugestii
Jeśli mentalnie wiesz, że dana sugestia jest dla Ciebie dobra, to ta sugestia wchodzi do Twojej podświadomości i instaluje się, jak wewnętrzny program. Natomiast, jeśli podczas hipnozy słyszysz sugestię, która Ci się nie podoba, to automatycznie ją odrzucasz lub wręcz wychodzisz ze stanu hipnozy. Jeśli jesteś mentalnie obojętna/obojętny względem danej sugestii, czyli jest Ci obojętne czy dana sugestia wejdzie do Twojej podświadomości czy nie, to z automatu ta sugestia jest odrzucana. Kolejną mentalną postawą jest „ta sugestia mi się z grubsza podoba, ale ma mały element, który mi nie pasuje”. Wtedy także i taka sugestia zostanie odrzucona. Kolejna postawa: „tak, ta sugestia mi się podoba i mam nadzieję, że będzie działać”. W takim przypadku taka sugestia też nie wejdzie do Twojej podświadomości. Wejdzie tylko ta sugestia, względem której masz postawę „tak, ta sugestia mi się podoba – wiem, że będzie działać, jest dla mnie dobra”.
Aby w pełni móc korzystać z procesu hipnozy ważne jest, aby były spełnione trzy warunki:
- dobrowolna chęć, a nie przymus np. pod presją rodziny;
- zrozumienie, czym hipnoza jest, co daje poczucie bezpieczeństwa;
- właściwe, oparte na badaniach (a nie na filmach) wyobrażenia nt. hipnozy.
Jeśli w Twoim świecie dominuje błędne rozumienie hipnozy, lub sam nie wiesz, co myśleć o hipnozie, to treningowa sesja hipnozy pomoże Ci zrozumieć, czym hipnoza jest, a czym nie jest.
Czy zatem strach przed hipnozą jest zasadny?
Niestety wyobrażenia o hipnozie są mocno zniekształcone przez wykorzystywanie motywu hipnozy w filmach, a nawet bajkach i przedstawianie hipnozy w niekorzystnym świetle – jako narzędzia do wykorzystywania ludzi. Nie jest dobrze bać się hipnozy w oparciu o zasłyszane mity i teorie. Więcej na temat faktów, mitów dotyczących hipnozy poznasz w zakładce Fakty, mity, pytania. Mam nadzieję, że rozwiałem Twoje obawy dzięki niniejszemu artykułowi Budowa umysłu w kontekście hipnozy, jak i treściom z Fakty, mity, pytania, do których jeszcze raz mocno zachęcam. Jeśli masz jeszcze inne pytania czy wątpliwości, to chętnie na nie odpowiem.
– Krzysztof
Przeczytaj także:
